ისტორიები უბნებზე - ბალახვანი, ქუთაისი

სახელწოდება ბალახვანი, სიტყვისგან "ბალახოვანი" - მოდის და მდებარეობას, ბალახოვან ადგილს უკავშირდება. ბალახვანში თითქმის ყველა სახლი ხისგან შენდებოდა, ხოლო გადახურვისთვის, ძირითად შემთხვევაში ყავარს, ანუ ე.წ. გამოხდილ ფიცრებს იყენებდნენ. რაც შეეხება საზოგადოებრივ შენობებს, ძირითადად ქვისა და აგურისგან შენდებოდა. რას უკავშირდება ეს გადაწყვეტილება უცნობია, თუმცა დამადასტურებელი ფაქტები, კვლავ შემორჩენილია. ბალახვანში დღემდე არის ძველი ქართული სახლები მოჩუქურთმებული აივნებით, რომლებიც კარგად გამოიყურება გამწვანებული ეზოს ფონზე.

XIX საუკუნის შუა ხანებში დაიწყო ქუჩების კეთილმოწყობაც და ამ დროიდან იწყება უკვე ორ სართულიანი სახლების ქვებითა და აგურით შენებაც. 70-იან წლებიდან დასახლება საკმაოდ ვითარდება. უბნის სწრაფ განვითარებას შეუწყო 1877 წელს რიონ–ქუთაისის რკინიგზის ხაზის გაყვანამ და ქალაქის სამხრეთ საზღვარზე სარკინიგზო სადგურის გახსნამ. ეს უკანასკნელი მოსახლეობის მიზიდვის ახალ ცენტრს წარმოადგენდა და ბალახვანი სწრაფად იქცა, დასახლებულ უბნად. XIX საუკუნის შუა წლებიდან რიონის მარჯვენა მხარის მოსახლეობა გაიზარდა, რომელიც თითქმის გაუტოლდა მარცხენა მხარის მცხოვრებ მოსახლეობას.

ქუთაისის რკინიგზის სადგურს ქალაქის ცენტრთან კიროვის ქუჩა აერთიანებს. ერთკილომეტრიანი მაგისტრალის გასწვრივ განლაგებულია მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი შენობები. იქ მდებარეობს პედაგოგიური ინსტიტუტი, რომელიც აგებულია 900-იანი წლების დასაწყისში ინჟინერ შმიდტის პროექტით.

ცენტრალური მოედნის მახლობლად, აკაკი წერეთლისა და კიროვის ქუჩებს შორის ძველი სახლების აღების შემდეგ წარმოქმნილ მოედანზე უკანასკნელ წლებში აშენდა ორდარბაზიანი კინოთეატრი "საქართველო".

ბალახვანს უკავშირდება ასევე, პირველი მრავალსართულიანი ბინის მშენებლობა ქუთაისში, რომელიც 1937 წელს უბნის ცენტრალურ ნაწილში აშენდა.

ბალახვანში აშენდა და 1939 წელს ექსპლუატაციაში შევიდა ქიმიური მრეწველობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საწარმო საქართველოს სსრ-ში, ქუთაისის ლითოფონის ქარხანა. მისი მშენებლობა 1932 წელს დაიწყო და განაპირობა ძირითადი ნედლეულის, ბარიტის საბადოების სიახლოვემ, რაც მოიპოვებოდა სოფლებში ჟონეთი, მექვენა, ასევე ონის, ცაგერისა და წულუკიძის რაიონებიში. ქუთაისის ლითოფონის ქარხანა ერთადერთი ქარხანა იყო არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ საბჭოთა კავშირში და ის ამარაგებდა საბჭოთა კავშირის ყველა ლაქ-საღებავების ქარხანას მშრალი ლითოფონით, შემდეგ კი ახალი პროდუქტით - მიკრობარიტით.

მეორე მსოფლიო ომის წლებში ქარხანა ამზადებდა სამხედრო დაკვეთებს ამიერკავკასიის ფრონტისათვის. 1945 წელს ქარხანამ დაიწყო სპილენძის შაბიამნის გამოშვება, ასევე დაიწყეს ზეთოვანი საღებავების გამოშვება. 1958 წელს დაიწყო ქარხნის რეკონსტრუქციის სამუშაოები, რომელიც დამთავრდა 1967 წელს. რეკონსტრუქციის შემდეგ იგი კიდევ უფრო გაფართოვდა და აშენდა ახალი, თუთიის საამქრო, ახალი საწყობი ნედლეულისა და გამოშვებული პროდუქციისთვის, გაიზარდა რკინიგზის ჩიხი, აიგო საკუთარი წყალსადენი, ელექტროქვესადგური. ქარხანას შეემატა მიკრობარიტის, ლაქ-ემალების, საზომ-საკონტროლო ხელშეწყობისა და ავტომატიკის ახალი საამქროები. ქარხნის კოლექტივი ხშირად გამოდიოდა გამარჯვებული საბჭოთა კავშირის ქიმიური მრეწველობის საწარმოთა შორის გაშლილ სოციალისტურ შეჯიბრებაში. 1971 წელს ქარხანას კომუნისტური შრომის საწარმოს სახელი მიენიჭა. 1976 წლიდან, ქარხანაში დაიწყო, ასევე ბუნებრივი აირის ათვისება და კიდევ ახალი პროდუქტის - სამუხრუჭე სითხის გამოშვება.

40 წლის მანძილზე ქარხნის მუშა-მოსამსახურეთათვის აშენდა და ექსპლუატაციაში გადაეცა 17 სახლი 39,232 კვ/მ საცხოვრებელი ფართით. 1976 წლიდან მშრომელთა განკარგულებაში იყო კურორტ ქობულეთის გამაჯანსაღებელი ბაზა, სადაც ასეულობით პერსონალი და მათი ოჯახის წევრები ისვენებდნენ. 1943 წლიდან ქარხანასთან გახსნილი იყო და ფუნქციონირებდა საბავშვო ბაგა-ბაღი, სადაც ქარხანაში დასაქმებული, ბალახვნელებთა მრავალი ღირსეული თაობა აღიზარდა. სასურსათო პროგრამის განხორციელების გეგმას შესაბამისად ქარხნის ტერიტორიაზე მოწყობილი იყო საბოსტნე მიწის ნაკვეთი 6 ჰექტარზე. აქ ყოველწლიურად 15 ტონა სხვადასხვა სახის ბოსტნეული მიეწოდებოდა ქარხნის სასადილოს, რომელიც ერთდროულად 400-მდე თანამშრომელს ემსახურებოდა. 1975 წელს ქარხანაში აშენდა ქალაქში ერთ-ერთი საუკეთესო სპორტული დარბაზი, სადაც ტარდებოდა სპორტის სხვადასხვა სახეობებში შეჯიბრებები.

ქუთაისის ერთ-ერთ სავიზიტო ბარათს წარმოადგენს ბალახვნის 100 საფეხურიანი კიბე. იშვიათად ვინმემ თუ იცის, რა საიდუმლო იმალება ბალახვნის კიბის ქვემოთ. კიბეზე დღის განმავლობაში მრავალი ადამიანი მოძრაობს. მათ ვერც კი წარმოუდგენიათ, რომ სამ დარბაზიანი რესტორნის თავზე გადაადგილდებიან. რესტორანი “ლეჩხუმი”, რომელიც უფუნქციოდ არის დარჩენილი, ოთარ ყურაშვილმა 1982 წელს დააარსა.

100 საფეხურიანი კიბე 1951 წელს, საპირველმაისოდ შევიდა ექსპლუატაციაში. მისი ბოლო განახლება 2022 წელს განხორციელდა. კიბის რეაბილიტაციის პროექტის მიხედვით მოეწყო ახალი მონოლითური კიბეები, რომელიც შეიმოსება ბაზალტის ფილებით, ხოლო ფასადი ეკლარის ქვით.

კიბის უჯრედებში მოეწყო მოსასვენებელი ადგილები გამწვანებით, განახლდება დეკორატიული ლამპიონები, სანიაღვრე და სადრენაჟე სისტემა. 100 - საფეხურიანი კიბის რეაბილიტაციისთვის, სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ნახევარ მილიონ ლარზე მეტი დაიხარჯა.