რა უნდა ვიცოდეთ ხელშეკრულების შესახებ?

თანამედროვე რეალობაში ფიზიკურ პირებსა თუ ორგანიზაციებს შორის წარმოებული ეკონომიკური ურთიერთობების ერთ-ერთი უმთავრესი საყრდენი ხელშეკრულებაა. ხელშეკრულება მხარეებს შორის წარმოშობს უფლებებსა და ვალდებულებებს, ქმნის სამართლებრივ გარანტიებს და განჭვრეტადს ხდის მომავალს.

საქართველოს კანონმდებლობა აღიარებს ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპს, რომელიც გულისხმობს, რომ თქვენ გაქვთ უფლება თქვენი ნების შესაბამისად განსაზღვროთ, როგორც  ხელშეკრულების შინაარსი (თუკი იგი პირდაპირ წინააღმდეგობაში არ მოდის კანონთან) ასევე სუბიექტები, ანუ ის თუ ვისთან დადებთ ხელშეკრულებას.

ხელშეკრულება არის მხარეთა ურთიერთმფარავი ნების შედეგად დადებული გარიგება. სტრუქტურული თვალსაზრისით იგი შედგება ორი კომპონენტისგან, ოფერტისგან და აქცეპტისგან. ოფერტი წარმოადგენს პირის მიერ სხვა პირის მიმართ ხელშეკრულების დადების თაობაზე გამოვლენილ ნებას( შეთავაზებას) ხოლო აქცეპტი არის თანხმობა ოფერტზე. კანონმდებლობა ასევე ცნობს "ოფერტზე მოწვევის" ცნებას. ეს არის შემთხვევა, როდესაც სახეზეა ფართო მასების მიმართ გაკეთებული შეთავაზება, ოფერტის მიღების თაობაზე- სატენდერო ურთიერთობები ამის კლასიკური მაგალითია.

 ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს როგორც ზეპირი, ასევე წერილობითი ფორმით, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც კანონმდებლობა პირდაპირ ითხოვს გარიგების წერილობითი ფორმით დადებას- პირობითად,  უძრავი ნივთის შეძენის შესახებ ხელშეკრულება აუცილებლად უნდა დაიდოს წერილობითი ფორმით.

ზეპირი ფორმით გარიგების დადება გულისხმობს ნებისმიერი იმ ქმედების განხორციელებას, რომელიც ვერბალურად თუ არავერბალურად მიმართულია ურთიერთმფარავი ნების გამოვლენისკენ. პირობითად,  როდესაც თქვენ ხელის მოძრაობით აჩერებთ  ტაქსს, ამ დროს თქვენი მხრიდნა სახეზეა ოფერტი, ტაქსის მძღოლის მიერ ავტომობილის გაჩერება მოწმობს აქცეპტზე. მაშინაც კი როდესაც თქვენ შედიხართ მარკეტში და ყიდულობთ პროდუქტს, წერილობითი ფორმით არ დებთ ხელშეკრულებას, თუმცა თქვენსა და მარკეტს, როგორც იურიდიულ პირს შორის იდება ხელშეკრულება ზეპირი ფორმით. ამდენად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ  სამოქალაქო ბრუნვის უდიდესი ნაწილი ეფუძნება ზეპირი ფორმით დადებულ ხელშეკრულებებს.

წერილობითი ფორმით დადებული ხელშეკრულების უპირატესობა ობიექტურობის მაღალი ხარისხია- იმ შემთხვევაში თუკი მხარეებს შორის წარმოიშვება დავა ხელშეკრულების შინაარსთან დაკავშირებით, წერილობითი ფორმა დაგვეხმარება გარიგების რეალური შინაარსის დადგენაში. საგამონაკლისო შემთხვევაში, კანონმდებლობა ასევე ითხოვს წერილობითი ხელშეკრულებების სანოტარო წესით გაფორმებასაც. კანონმდებლობით დადგენილი ფორმის დაცვის გარეშე დადებული ხელშეკრულება არის ბათილი.

სრულყოფილი ხელშეკრულების დადების წინაპირობა, ასევე, ხელშეკრულების მხარეთა ქმედუნარიანობაა.  ქმედუნარიანობა, ანუ ფიზიკური პირის უნარი, თავისი ნებითა და მოქმედებით სრული მოცულობით შეიძინოს და განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები, წარმოიშობა სრულწლოვანების მიღწევისთანავე. არასრულწლოვანი შვიდიდან თვრამეტ წლამდე შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონეა. შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონედ ითვლება ასევე სრულწლოვანი, რომელსაც სასამართლომ დაუწესა მზრუნველობა. შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირი თავის ქმედუნარიანობაში უთანაბრდება არასრულწლოვანს. მცირეწლოვანისა (7 წლამდე პირის) და ფსიქიკური აშლილობის მქონე პირის მიერ გამოვლენილი ნება A-priori ითვლება ბათილად.

უნდა აღინიშნოს, რომ გარიგების შინაარსთან და კონტექსტთან მიმართებით კანონმდებლობა ადგენს რიგ შეზღუდვებს. პირობითად, ბათილია გარიგება, რომელიც დადებულია ერთი მხარის მიერ მეორეზე გავლენის ბოროტად გამოყენებით, როცა მათი ურთიერთობა დაფუძნებულია განსაკუთრებულ ნდობაზე. ასევე, ბათილია გარიგება, რომელიც დადებულია მხოლოდ მოსაჩვენებლად, იმ განზრახვის გარეშე, რომ მას შესაბამისი იურიდიული შედეგები მოჰყვეს (მოჩვენებითი გარიგება). ბათილია ნების გამოვლენა, რომელიც გაკეთებულია არასერიოზულად (ხუმრობით) იმ ვარაუდით, რომ არასერიოზულობა გამოცნობილი იქნებოდა.ასეთ დროს, ნების მიმღებს უნდა აუნაზღაურდეს ის ზიანი, რომელიც წარმოიშვა იმის გამო, რომ იგი ენდობოდა ნების გამოვლენის სერიოზულობას, თუკი მან არ იცოდა და არც შეიძლებოდა სცოდნოდა არასერიოზულობის შესახებ.