გენდერული სახელფასო სხვაობა და უთანასწორობა

შრომით ბაზარზე მიიჩნევა, რომ ქალებისა და კაცების ანაზღაურებებს შორის მნიშვნელოვანი განსხვავებაა და საშუალოდ, ქალებს უფრო ნაკლებს უხდიან, ვიდრე მამაკაცებს. ამ მოსაზრებას სტატისტიკის მონაცემები და ფაქტები ამყარებს. არათანაბარი შრომის ანაზღაურება და გენდერული სახელფასო სხვაობა მხოლოდ საქართველოს პრობლემა არ არის, ის ბევრად უფრო მასშტაბურია და მთელი მსოფლიოს ჭრილში, ყველა ინდუსტრიაში გვხვდება.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებზე დაყრდნობით, 2022 წლის პირველ კვარტალში ქალების საშუალო ხელფასი 1184.8 ლარს შეადგენს, მამაკაცის საშუალო ხელფასი კი მას 510.6 ლარით უსწრებს  და 1695.4 ლარს უტოლდება. გასული წლების მონაცემებიც გვიჩვენებს, რომ დროთა განმავლობაში სურათი არ იცვლება და საშუალო ხელფასი მამაკაცების შემთხვევაში მუდმივად ქალის საშუალო ხელფასზე მაღალია.

გენდერული ნიშნით სახელფასო ან სამუშაო პირობებში განსხვავებას წინასახელშეკრულებო ეტაპზეც ვხვდებით რიგ შემთხვევებში და მოგვიანებით, სახელშეკრულებო ეტაპზეც, ანუ უშუალოდ მუშაობის პროცესში. ქალების შრომა სამსახურებრივი საქმიანობის და „სამუშაო აღწერილობის“ მიღმა ბევრად მეტი და უხილავია: მათ უწევთ საშინაო საქმის შესრულება, რომელიც არსად ისახება, არ არის ანაზღაურებადი და ვერავინ აფასებს. საშინაო საქმე არ არის გაწერილი და თვლადი, ის მოიცავს სახლის დალაგებას, ოჯახის მთელი დღის კვების რაციონზე ზრუნვას - საკვების მომზადებას, ჭურჭლისა თუ სარეცხის რეცხვას, ბავშვის მოვლას. გენდერული როლების მსგავსი გადანაწილების გამო, სოციუმი ამ ჩამონათვალს ქალის საქმედ მიიჩნევს და არ ითვლის მის მიერ დახარჯულ რესურსს, დროსა და ენერგიას. საშინაო უხილავი შრომის მიღმა ქალებს თვირეალიზაციისა და საკუთარი შემოსავლისთვის სჭირდებათ სამსახური, რომლისთვისაც ასევე უნდა დარჩეთ ენერგია და ხშირად, სამწუხაროდ, მათ მიერ შესრულებულ სამუშაოში იმაზე ნაკლებს უხდიან, ვიდრე კაცებს. გარდა ხელფასს შორის განსხვავებისა, გადაწყვეტილების მიმღებ პირთა უმრავლესობასაც მამაკაცები შეადგენენ. არსებობს დამკვიდრებული მეტაფორა „შუშის ჭერი“, რომელიც აღნიშნავს იმ უხილავ ბარიერს, რომლის გამოც ქალები და უმცირესობაში მყოფი სხვადასხვა მოწყვლადი ჯგუფები ვერ ახერხებენ სამსახურში დაწინაურებას და წინსვლას კომპანიაში დამკვიდრებული სტერეოტიპების ან არაფორმალური მიზეზებიდან გამომდინარე.

გენდერულ სახელფასო სხვაობას შესაძლოა ჰქონდეს როგორც ახსნილი, ისე აუხსნელი მიზეზები. ახსნილთა შორის შედის ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა ქალების დაბალი კვალიფიკაცია და გამოცდილება მამაკაცებთან შედარებით, ნაკლები განათლება, რაც მომდინარეობს იქიდან, რომ წარსულში გენდერული როლების მკაცრად გადანაწილების გამო, სწავლისკენ ქალების რესურსის მიმართვა ნაკლებად ხდებოდა და მამაკაცს ჰქონდა განათლების მიმღების და ოჯახში შემომტანის ფუნქცია. აქედან გამომდინარე, ქალებს ან არ უწევდათ განათლების მიღება, ან საქმდებოდნენ ისეთ პოზიციებზე, რომელიც დაბალანაზღაურებადი და ნაკლებად საპასუხისმგებლო იყო. ამით აიხსნებოდა სქესთა შორის მკვეთრი სახელფასო სხვაობა. თუმცა დღესდღეობით, როცა ქალი მეტად რეალიზებულია, აქვს განათლების მიღების საშუალება და სურვილი, ინტეგრირებულია საზოგადოებაში და სტანდარტიც მნიშვნელოვნად მაღალი აქვს, წარსული გამოცდილების გამო, შრომით ბაზარზე თავის დასამკვიდრებლად მაინც მეტი ძალისხმევის დახარჯვა უწევს. ვინაიდან გამოცდილების დაგროვებაც მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს, უნდა აღინიშნოს, რომ კარიერული წყვეტა ქალების შემთხვევაში უფრო მეტადაა ხოლმე მოსალოდნელი, ვიდრე კაცების შემთხვევაში, რადგან ქალს დეკრეტული შვებულებისა და ბავშვის მოვლის გამო უწევს სამსახურისთვის დროებით თავის დანებება და შემდეგ ყველა სიახლის უფრო სწრაფად დაწევა, რაც დეკრეტში ყოფნის პერიოდში გამოტოვა. რაც შეეხება აუხსნელ მიზეზებს, გარდა განათლების, გამოცდილებისა და პიროვნული მახასიათებლებისა, შესაძლოა ქალის ნებაყოფლობით არჩევანს წარმოადგენდეს მისი რესურსის უმეტესი ნაწილის საოჯახო საქმეებისთვის მოხმარება და დარჩენილი უმნიშვნელო რესურსის დაბალანაზღაურებად სამსახურში ინვესტიცია. თუმცა აღნიშნული შემთხვევები შედის აუხსნელ კატეგორიაში და შესაბამისად, მისი არადაკვირვებადობიდან გამომდინარე შეუძლებელია დაბეჯითებით მტკიცება. გარდა ამისა, აუხსნელი სხვაობის სხვა მიზეზები შეიძლება დისკრიმინაციას მივაწეროთ.

საპირისპიროდ უნდა აღინიშნოს, რომ საბედნიეროდ, ბაზარზე არსებობენ ისეთი კომპანიებიც, რომლებიც ხელს უწყობენ ქალებისა და მამაკაცების თანაბარ გარემოში ყოფნას და ებრძვიან გენდერული დისკრიმინაციის შემთხვევებს, ჰყავთ ქალები გადაწყვეტილების მიმღებ პირთა შორის და ქმნიან პრეცედენტებს მათი კარიერული წინსვლისა და განვითარების ხელშეწყობით.